Szamotuły - miasto w województwie wielkopolskim, w powiecie szamotulskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Szamotuły. Położone nad rzeką Samą, na Pojezierzu Wielkopolskim, ok. 35 km na północny zachód od Poznania.

Według danych w roku 2013 miasto miało 19 090 mieszkańców, a według danych z 1 stycznia 2010 r. powierzchnia miasta wynosiła 11,08 km².

Miasto jest położone w dorzeczu dolnej Warty, nad rzeką Samą, w północnej części Pojezierza Poznańskiego.

Kilka słów o historii miasta

XI wiek - Początki osady należącej do rodu Szamotulskich herbu Nałęcz. Powstała ona z czterech odrębnych ośrodków: najstarszego, grodziska Osówka, położonego 1 km na południe od rynku, osady targowej Stare Szamotuły leżącej ok. 2,5 km na północ od dzisiejszego centrum tzw. Nowych Szamotuł, które obejmowały obszar dzisiejszego śródmieścia, oraz grodu świdlin-Ostrówek położonego na prawym brzegu Samy.
1231 - pierwsze wzmianki o osadzie zwanej później Starymi Szamotułami,
do 1257 - Stare Szamotuły osadą targową,
1284 - pierwsze wzmianki o Nowych Szamotułach, osadzie prywatnej świdów-Szamotulskich,
1284 - prawo do odbywania targów,
1306 - powstanie parafii św. Stanisława,
1306 - zniszczenie Starych Szamotuł w wyniku wojny domowej,
1352 - wzmianka o osadzie obronnej świdlin-Ostrówek,
1381 - wzmianka o murowanym zamku świdów-Szamotulskich w świdlinie-Ostrówku,
1383 - Nowe Szamotuły określone mianem miasta,
1382-1385 - Wojna pomiędzy rodami Grzymalitów i Nałęczów. Szamotuły wraz z okolicą były częstym obiektem ataków i zostały mocno zniszczone. Stare Szamotuły zostały spalone,
1420 - nadanie praw miejskich przez Władysława Jagiełłę,
1423-1431 - Wzniesienie murowanej świątyni w stylu gotyckim na miejscu starego drewnianego kościoła pw. św. Stanisława,
1445 - utworzenie szkoły parafialnej,
początek XV w. - podział miasta między świdwów-Szamotulskich i Górków,
1551 - powstanie pierwszej drukarni w regionie wielkopolskim
II poł. XVI w. - budowa drugiego zamku przez Górków,
XVI w. - ośrodek reformacji,
XVI i I poł. XVII w. - rozkwit miasta; osadnictwo niemieckie, szkockie, żydowskie,
1682-1685 - na miejscu zamku w świdlinie powstaje klasztor oo. franciszkanów reformowanych,
poł. XVII-XVIII w. powolny upadek,
1793-1919 - zabór pruski,
od 1815 - Szamotuły znajdują się w obrębie Wielkiego Księstwa Poznańskiego
1818-1975 - siedziba powiatu (przywróconego w 1999 r.),
1818-1919 i 1939-1945 - urzędowa nazwa niemiecka Samter,
pocz. XIX w. - ostatnia wzmianka o Starych Szamotułach,
1841 - powstanie Towarzystwa Zbieraczów Starożytności Krajowych. Uznawane za pierwsze w Polsce towarzystwo archeologiczne.
od 1848 - linia kolejowa Poznań-Szczecin,
przełom XIX/XX w. - powstanie cukrowni, olejarni, meblarni i młynów,
1918-1919 - ośrodek powstania wielkopolskiego.
13 marca 2007 - odnalezienie ruin XIII-wiecznego miasta tzw. Starych Szamotuł podczas prac archeologicznych 3 km na północ od Szamotuł w okolicach Mutowa. Jest to jedno z nielicznych takich znalezisk w Europie.
17 października 2008 - prapremiera barokowej opery komicznej Heca albo polowanie na zająca na zamku Górków - uznawanej za najstarszą polską zachowaną operę

Zabytki to przede wszystkim

historyczny układ urbanistyczny, XIV-XX,
kolegiata MB Pocieszenia i św. Stanisława Biskupa, ul. Kapłańska, 1423, 1513-42,
zespół klasztorny reformatów (ul. Dworcowa): obejmujący kościół pw. świętego Krzyża z lat 1675-82, oraz klasztor z 2. połowy XVII wieku,
zespół zamkowy - Zamek Górków w Szamotułach[5]:
wieża mieszkalna "Baszta Halszki" z XIV w., przebudowana w 1518 i 1869,
budynek na podzamczu, tzw. Zamek, koniec XV w., 1518-1549, 1869
oficyna z końca XVIII w.
park z fragmentami fosy i wałów, (XV) XIX w.
dom przy ul. Braci Czeskich 8, szachulcowy z XIX w.,
dom przy Rynku 10, z połowy XIX w.,
dom przy Rynku 14, wybudowany po 1826,
dom przy pl. Sienkiewicza 23, z 2. poł. XIX w.,
budynek chłodni z lodownią, na terenie d. rzeźni, ul. Wodna 3, 1907,

Pomniki

pomnik ppłk. Maksymiliana Ciężkiego
pomnik Wacława z Szamotuł
pomnik powstańców wielkopolskich

Stare Szamotuły

Niecałe 3 km na północ od Szamotuł, pod ziemią, znajdują się ruiny miasta z końca XIII w., tzw. Starych Szamotuł założonych przez Tomisława z Szamotuł. Odkrycia tego dokonano po tym gdy archeolog Ryszard Pietrzak poprosił prof. Włodzimierza Rączkowskiego z Instytutu Prahistorii Uniwersytetu im. A.Mickiewicza aby zbadał ten teren za pomocą fotografii lotniczych. Okazało się, że miasto to miało powierzchnię 23 hektarów, wybudowano je wokół rynku na planie czworoboku o długości 75 metrów. Badania mgr Tomasza Herbricha, geofizyka z Instytutu Etnologii i Archeologii PAN wykazały, że układ ulic w późniejszym mieście z XIV w. jest taki sam, jak w odnalezionej osadzie z XIII w. Teren ten jest nazwany zespołem archeologicznym Mutowo.
Gospodarka

W mieście dominuje gospodarka rolno-przemysłowa. Wiąże się to z bogatą bazą surowcową w okolicy. Funkcjonują tutaj zakłady z branży spożywczej, przedsiębiorstwa produkujące na potrzeby rolnictwa oraz wiele mniejszych, prywatnych zakładów przemysłowych. W mieście działa jeden z największych zakładów tłuszczowych w Polsce[potrzebne źródło] - ADM Szamotuły.

Szamotuły posiadają tradycje kulturalno-oświatowe i folklorystyczne. Folklor szamotulski, stroje, tradycje, melodie i przyśpiewki kultywują kapele Łed Szczuczyna, Zespół Folklorystyczny Szamotuły oraz zespół Małe Szamotuły. Miasto jest siedzibą wielu placówek kulturalnych